Trong cuộc sống, chúng ta không ít lần đưa ra những quyết định sai lầm mà đôi khi chính bản thân cũng không hiểu vì sao. Điều này không phải ngẫu nhiên mà xảy ra, mà nó xuất phát từ cách não bộ của chúng ta vận hành.
Dưới đây là ba cạm bẫy tâm lý phổ biến khiến con người dễ mắc sai lầm khi đưa ra quyết định. Cùng EDUFA khám phá nhé!
1. Cảm xúc chi phối lý trí
Hãy thử nghĩ lại những quyết định thiếu sáng suốt nhất mà bạn từng thực hiện, có phải phần lớn đều xuất phát từ cảm xúc nhất thời? Khi tức giận, ta dễ nói ra những lời không nên nói. Khi buồn bã, ta có xu hướng hành động bốc đồng. Khi lo sợ, ta né tránh cơ hội đáng giá.
Bộ não của chúng ta có hai phần: một phần lý trí giúp phân tích logic và một phần cảm xúc thúc đẩy phản ứng theo bản năng. Thực tế, phần cảm xúc thường có sức mạnh lấn át lý trí, dẫn đến những quyết định không sáng suốt.
Vậy làm thế nào để kiểm soát điều này? Cách tốt nhất là rèn luyện khả năng nhận diện cảm xúc ngay khi nó xuất hiện. Thay vì phản ứng ngay lập tức, hãy cho bản thân một khoảng dừng để suy nghĩ thấu đáo trước khi hành động. Viết ra suy nghĩ của mình hoặc chia sẻ với người đáng tin cậy cũng là một cách giúp lý trí có cơ hội lên tiếng.
2. Thiên kiến hiện tại – Đánh giá sai giá trị của thời gian
Một trong những lý do phổ biến khiến ta mắc sai lầm là não bộ không giỏi trong việc đánh giá tác động dài hạn. Con người thường có xu hướng coi trọng lợi ích trước mắt hơn là lợi ích trong tương lai.
Ví dụ, nếu được lựa chọn giữa việc nhận ngay 100 đô hoặc chờ một năm để nhận 150 đô, phần lớn sẽ chọn phương án đầu tiên. Điều này phản ánh sự thiên vị đối với hiện tại – ta thích hưởng thụ ngay thay vì chờ đợi một phần thưởng lớn hơn trong tương lai.
Không chỉ trong tài chính, thiên kiến này còn ảnh hưởng đến nhiều quyết định khác. Ta dễ dàng trì hoãn việc tập thể dục, học tập hay tiết kiệm vì nghĩ rằng “một ngày bỏ qua cũng không sao”. Tuy nhiên, theo thời gian, những hành động nhỏ tích lũy lại có thể tạo ra sự khác biệt rất lớn.
Giải pháp là học cách nhìn xa hơn. Khi đứng trước một quyết định, hãy tự hỏi: “Hành động này sẽ ảnh hưởng thế nào đến mình sau một năm, năm năm, hay mười năm?” Khi ý thức rõ tác động dài hạn, ta sẽ có xu hướng lựa chọn khôn ngoan hơn.
3. Ảnh hưởng của địa vị xã hội
Con người là sinh vật xã hội, và điều này khiến ta dễ bị chi phối bởi danh vọng, quyền lực và sự ngưỡng mộ dành cho người khác. Đây chính là lý do khiến ta thường đánh giá quá cao những người có địa vị và mặc định rằng họ thông minh, tài giỏi hay đáng tin cậy hơn.
Các thương hiệu hiểu rõ điều này và tận dụng nó triệt để. Những người nổi tiếng thường được chọn để quảng bá sản phẩm vì sự ngưỡng mộ của công chúng có thể khiến họ mua hàng mà không suy nghĩ nhiều. Tương tự, ta cũng dễ bị ảnh hưởng bởi những người giàu có, thành đạt, thậm chí thay đổi sở thích chỉ vì muốn hoà nhập với họ.
Để tránh rơi vào cạm bẫy này, hãy rèn luyện khả năng quan sát và đặt câu hỏi: “Nếu một người bình thường làm điều này, mình có đánh giá họ theo cách tương tự không?” Khi tách bạch được ảnh hưởng của địa vị xã hội, ta sẽ có cái nhìn khách quan hơn và đưa ra quyết định đúng đắn hơn.
Kết luận
Những sai lầm trong quyết định không phải do chúng ta kém cỏi, mà là do những thiên kiến tâm lý vốn có trong não bộ. Hiểu được những cạm bẫy này là bước đầu tiên để cải thiện tư duy và tránh những sai lầm không đáng có.
Bằng cách kiểm soát cảm xúc, đánh giá đúng giá trị của thời gian và nhận thức rõ ảnh hưởng của địa vị xã hội, chúng ta có thể đưa ra những quyết định sáng suốt hơn cho bản thân mình.
Xem thêm: Định luật Murphy là gì?
