Trong cuộc sống hàng ngày, chúng ta liên tục đứng trước vô số lựa chọn. Từ những việc tưởng chừng rất nhỏ như hôm nay mặc gì, trưa ăn gì, đến những quyết định quan trọng hơn như chọn nghề nghiệp hay nơi sinh sống.
Theo thống kê từ UNC-TC Science, trung bình mỗi người trưởng thành thực hiện khoảng 35.000 quyết định mỗi ngày. Chỉ riêng vấn đề ăn uống, nghiên cứu của Đại học Cornell cho thấy chúng ta đã tiêu tốn tới 221 quyết định mỗi ngày. Nghe qua tưởng như não bộ chúng ta là một “cỗ máy siêu việt”, nhưng thực tế, hầu hết các quyết định này lại chịu ảnh hưởng lớn từ cảm xúc và những thiên kiến vô thức.
Chính những tác động tâm lý ngầm này có thể khiến chúng ta rơi vào những cạm bẫy mà bản thân không hề nhận ra. Hậu quả là các quyết định trở nên thiếu sáng suốt, dễ dẫn đến cảm giác hối tiếc hoặc tự trách.
Vậy, hai cạm bẫy tâm lý phổ biến nhất là gì và làm thế nào để thoát khỏi chúng? Cùng EDUFA khám phá qua bài viết sau nhé!
1. Hiểu về các cạm bẫy tâm lý thường gặp
1.1. Thiên kiến xác nhận (Confirmation Bias) – Khi niềm tin che mờ lý trí
Thiên kiến xác nhận xảy ra khi chúng ta chỉ tìm kiếm, ghi nhớ và tin vào những thông tin củng cố cho quan điểm đã có sẵn, đồng thời bỏ qua hoặc xem nhẹ các thông tin trái ngược.
Ví dụ, khi tham gia một lớp học yoga lần đầu, bạn đang loay hoay với động tác giãn cơ và bất chợt nghe nhóm người ở góc phòng bật cười. Nếu trong lòng bạn vốn lo sợ bị đánh giá, bạn dễ lập tức kết luận rằng họ đang cười mình. Thực tế, họ có thể chỉ đang chia sẻ một câu chuyện riêng.
Vấn đề ở đây là não bộ đã vô thức chọn lọc thông tin theo hướng củng cố nỗi lo sẵn có của bạn. Kiểu suy nghĩ này không chỉ ảnh hưởng đến tâm trạng, mà còn làm lệch hướng nhận thức, khiến bạn mất đi sự khách quan trong công việc, học tập và cả các mối quan hệ cá nhân.
1.2. Mệt mỏi vì phải ra quá nhiều quyết định (Decision Fatigue)
Đây là trạng thái não bộ suy giảm khả năng đưa ra lựa chọn hợp lý sau khi phải xử lý quá nhiều quyết định liên tiếp trong một khoảng thời gian.
Nhà tâm lý học Roy F. Baumeister so sánh hiện tượng này với việc cơ bắp mỏi nhừ sau khi tập luyện liên tục. Não bộ cũng “mỏi” tương tự, nhưng điểm nguy hiểm là chúng ta thường không nhận ra mình đang ở trong trạng thái này.
Khi bị quá tải, não sẽ có xu hướng chọn “đường tắt” tức là chọn phương án dễ dàng, ít tốn sức, dù nó không hẳn là tốt nhất. Chẳng hạn, sau một ngày dài làm việc, bạn dễ chọn ăn đồ nhanh bên ngoài thay vì tự nấu một bữa ăn lành mạnh, chỉ vì đó là lựa chọn nhanh chóng và ít tốn năng lượng hơn.
2. Giải pháp giúp bạn thoát khỏi cạm bẫy tâm lý
Để không bị các hiệu ứng tâm lý chi phối quá mức, bạn có thể áp dụng những phương pháp sau:
2.1. Thay đổi góc nhìn, luôn đặt câu hỏi trước khi quyết định
Trước mỗi lựa chọn, hãy dừng lại vài phút để tự hỏi:
- Điều này tốt ở điểm nào?
- Có điểm hạn chế gì?
- Nếu đổi góc nhìn, kết quả sẽ khác ra sao?
Việc liệt kê cả ưu và nhược điểm giúp bạn giữ được sự khách quan, giảm nguy cơ bị thiên kiến xác nhận dẫn dắt.
Ví dụ: Khi chọn bữa trưa, thay vì chỉ nghĩ “món này tiện hơn”, bạn có thể cân nhắc thêm yếu tố dinh dưỡng, chi phí và tác động lâu dài đến sức khỏe.
2.2. Ưu tiên đưa ra quyết định quan trọng vào buổi sáng
Nghiên cứu của hai nhà khoa học Argentina – María Juliana Leone và Mariano Sigman – cho thấy khả năng ra quyết định chính xác giảm dần trong ngày.
Buổi sáng, sau khi não bộ đã được nghỉ ngơi qua giấc ngủ, bạn sẽ có nhiều năng lượng tinh thần hơn để xử lý thông tin và đánh giá vấn đề. Thời điểm này phù hợp cho những quyết định liên quan đến tài chính, định hướng công việc, hoặc các vấn đề cá nhân cần suy xét kỹ lưỡng.
Ngược lại, buổi tối là lúc não đã “ngợp” thông tin và cần được nghỉ, nếu bắt ép phải lựa chọn, bạn dễ rơi vào trạng thái mệt mỏi quyết định (decision fatigue).
2.3. Sống tối giản để giảm tải quyết định không cần thiết
Mỗi quyết định, dù nhỏ, đều tiêu hao một phần năng lượng tinh thần. Theo giáo sư Prince Ghuman – chuyên gia Neuromarketing thì trung bình một người chỉ có thể xử lý tối đa khoảng 75 quyết định phức tạp mỗi ngày.
Bằng cách tối giản, bạn có thể cắt bỏ những lựa chọn thừa thãi và dành năng lượng cho các quyết định thật sự quan trọng.
- Giảm số lượng quần áo trong tủ để khỏi mất nhiều thời gian chọn đồ.
- Chuẩn bị sẵn “checklist” đồ dùng cho mỗi chuyến đi để tránh phải suy nghĩ lại từ đầu.
Tối giản không chỉ giúp tiết kiệm thời gian mà còn mang lại sự rõ ràng, giảm căng thẳng và giúp bạn tập trung vào những giá trị cốt lõi trong cuộc sống.
3. Kết luận
Cạm bẫy tâm lý không phải là điều chúng ta có thể loại bỏ hoàn toàn, bởi chúng là một phần tự nhiên trong cách bộ não hoạt động. Tuy nhiên, khi hiểu rõ cơ chế của chúng và biết cách kiểm soát, bạn sẽ:
- Giữ được sự khách quan hơn khi đánh giá vấn đề.
- Giảm thiểu các quyết định vội vàng, cảm tính.
- Tối ưu hóa năng lượng tinh thần cho những việc quan trọng.
Hãy nhớ rằng, mỗi ngày chúng ta đều phải lựa chọn. Việc học cách nhận diện và điều chỉnh là bước đầu tiên để sống một cuộc đời chủ động, sáng suốt và ít hối tiếc hơn.
Xem thêm: 3 Cạm bẫy tâm lý khiến bạn mắc sai lầm khi ra quyết định
