Đã bao giờ bạn rơi vào trạng thái cảm xúc như bị rút cạn? Không buồn, không vui, không hứng thú chỉ là một khoảng trống lặng thinh bên trong. Đó có thể là biểu hiện của hiện tượng tê liệt cảm xúc (emotional numbness) – một phản ứng phổ biến nhưng ít người hiểu rõ.
Tê liệt cảm xúc là gì?
Tê liệt cảm xúc xảy ra khi chúng ta không còn cảm nhận được các cảm xúc tích cực hay tiêu cực. Đó là lúc bạn thấy mình như một người ngoài đang quan sát cuộc đời trôi qua, mà không thực sự sống trong đó. Mọi thứ đều trở nên xa cách, vô nghĩa. Từ những điều từng khiến bạn hào hứng đến cả các mối quan hệ thân thiết.
Dù không được phân loại là một bệnh lý độc lập, emotional numbness thường là dấu hiệu đi kèm với một số vấn đề sức khỏe tâm thần nghiêm trọng hơn, hoặc là cơ chế bảo vệ tạm thời trước căng thẳng kéo dài.
Vì sao cảm xúc bị “đóng băng”?
Hiện tượng tê liệt cảm xúc có thể bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân khác nhau, bao gồm:
1. Phản ứng sinh học trước áp lực kéo dài
Khi cơ thể đối mặt với căng thẳng kinh niên, các hormone như cortisol sẽ liên tục được giải phóng. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến hệ viền não bộ – khu vực điều khiển cảm xúc và trí nhớ dài hạn.
Khi khu vực này hoạt động quá tải mà không được hồi phục, não bộ có xu hướng “ngắt kết nối” để tự bảo vệ, dẫn đến trạng thái tê liệt cảm xúc.
2. Hệ quả của các biến cố trong đời sống
Những cú sốc lớn như mất người thân, trải qua tai nạn, đổ vỡ tình cảm,… đều có thể dẫn đến emotional numbness. Não bộ sẽ ưu tiên sự “tồn tại” hơn cảm xúc, buộc bạn phải đóng cửa tâm trí để tạm thời vượt qua hoàn cảnh khắc nghiệt.
3. Di chứng từ tổn thương thời thơ ấu
Các nghiên cứu cho thấy trẻ em từng trải qua bạo lực, bỏ rơi hoặc môi trường không an toàn cảm xúc có nguy cơ cao phát triển trạng thái tê liệt cảm xúc khi trưởng thành. Đó là hệ quả của việc phải học cách “tắt” cảm xúc để tồn tại trong môi trường không ổn định.
4. Dấu hiệu của rối loạn tâm lý
Emotional numbness thường xuất hiện ở người mắc rối loạn stress sau sang chấn (PTSD), rối loạn lo âu lan tỏa, hoặc trầm cảm nặng. Khi cảm xúc tiêu cực quá mãnh liệt và khó kiểm soát, não bộ sẽ hình thành cơ chế làm tê liệt toàn bộ cảm xúc như một cách đối phó.
5. Tác dụng phụ từ thuốc điều trị
Một tỷ lệ lớn người sử dụng thuốc chống trầm cảm, đặc biệt là các nhóm SSRI, có thể gặp tình trạng tê liệt cảm xúc. Mặc dù thuốc giúp giảm lo âu và trầm cảm, nhưng đôi khi chúng cũng làm giảm khả năng cảm nhận cảm xúc tích cực tạo ra cảm giác “trơ lì”.
Những dấu hiệu thường gặp của tê liệt cảm xúc
Mỗi người sẽ trải nghiệm emotional numbness theo những cách khác nhau. Dưới đây là một số biểu hiện phổ biến:
- Không còn hứng thú với những hoạt động từng yêu thích
- Cảm thấy trống rỗng hoặc tách biệt khỏi bản thân và người xung quanh
- Khó nhận diện hoặc mô tả cảm xúc của chính mình
- Không còn cảm xúc tích cực khi có tin vui, thành công
- Luôn cảm thấy mệt mỏi về mặt tinh thần
- Có xu hướng cô lập và muốn ở một mình
- Thiếu động lực, không định hình được mục tiêu tương lai
Làm gì khi bạn cảm thấy tê liệt cảm xúc?
Dù trải qua trạng thái này có thể khiến bạn lo lắng hoặc hoang mang, điều quan trọng cần nhớ là: bạn không đơn độc, và cảm xúc sẽ không mất đi mãi mãi.
Dưới đây là 4 bước gợi ý giúp bạn từ từ kết nối lại với cảm xúc của mình, dựa trên lời khuyên từ các chuyên gia tâm lý:
Bước 1: Loại bỏ cảm giác tội lỗi
Bạn không cần phải tự trách mình vì đang cảm thấy “vô cảm”. Đây không phải là sự vô tâm, mà là cách cơ thể và tâm trí bảo vệ bạn khỏi bị quá tải. Hãy tự nhủ rằng: “Tôi không yếu đuối, tôi chỉ đang cố gắng để sống sót.”
Bước 2: Đối diện với nỗi buồn
Đôi khi, bên dưới sự tê liệt lại là một nỗi buồn chưa được giải tỏa. Hãy dành thời gian lắng nghe bản thân một cách không phán xét, không né tránh. Viết nhật ký, vẽ tranh, hoặc chỉ đơn giản là ngồi yên và cho phép mình buồn, đó là cách bạn bước đầu chạm lại với cảm xúc thật.
Bước 3: Hình dung và hiểu về lớp vỏ bảo vệ
Bạn có thể tưởng tượng emotional numbness như một chiếc áo giáp. Hãy tự hỏi:
- Nó nặng bao nhiêu?
- Nó làm bằng gì – gỗ, đá hay thép lạnh?
- Khi chạm vào, bạn thấy đau hay thấy an toàn?
- Có điều gì khiến lớp giáp này mỏng đi không?
Việc hình tượng hóa lớp vỏ này giúp bạn hiểu rõ hơn cách mà tâm trí đang vận hành. Từ đó tìm ra cách chăm sóc nó tốt hơn.
Bước 4: Biến đổi thay vì chống lại
Thay vì cố “loại bỏ” cảm giác tê liệt, bạn có thể bắt đầu bằng sự biết ơn: “Cảm ơn vì đã bảo vệ tôi. Nhưng giờ tôi ổn hơn rồi, tôi sẵn sàng kết nối lại với cuộc sống.” Cảm xúc không cần bị xua đuổi, mà cần được thấu hiểu và chuyển hóa.
Khi nào nên tìm đến chuyên gia?
Nếu tình trạng tê liệt cảm xúc kéo dài, ảnh hưởng đến công việc, học tập hoặc các mối quan hệ, hãy mạnh dạn tìm đến chuyên gia tâm lý. Trị liệu có thể giúp bạn khám phá nguyên nhân sâu xa, xây dựng kỹ năng điều tiết cảm xúc và từng bước kết nối trở lại với chính mình.
Kết luận
Tê liệt cảm xúc không phải là dấu chấm hết của cảm xúc. Đó là một giai đoạn và cũng là lời nhắc nhở rằng bạn đang cần được lắng nghe, được yêu thương và được chữa lành. Hãy cho bản thân thời gian, không gian, và lòng trắc ẩn vì bạn xứng đáng được cảm nhận một cuộc sống trọn vẹn.
Xem thêm: Thấu cảm là cảm xúc đến từ đâu?
