Thấu cảm là một cách để chia sẻ cảm xúc khiến con người gắn kết với nhau hơn. Nhưng loại cảm xúc này đến từ đâu? Cùng EDUFA khám phá ngay!
1. Thấu cảm là gì và tại sao lại là một phần bản năng của con người?
Thấu cảm, hay khả năng hiểu và chia sẻ cảm xúc với người khác, là một kỹ năng bẩm sinh, mà trẻ sơ sinh đã có những biểu hiện từ rất sớm. Chẳng hạn, trẻ sơ sinh có thể cười đáp lại khi thấy người khác cười, hay khóc theo khi nghe tiếng khóc của bạn đồng trang lứa. Những biểu hiện này được xem là cơ chế “báo động” tự nhiên để thu hút sự chú ý và giúp đỡ từ người chăm sóc.
Giáo sư Helen Riess từ Trường Y Harvard cho rằng thấu cảm là yếu tố gắn kết cộng đồng, giúp con người hòa hợp thay vì cạnh tranh hay xung đột. Tuy nhiên, thấu cảm không phải tự động phát triển toàn diện mà cần được nuôi dưỡng từ nhỏ thông qua các tương tác và môi trường sống.
2. Yếu tố nào ảnh hưởng đến khả năng thấu cảm của trẻ em?
Các nghiên cứu chỉ ra rằng tương tác của trẻ với người chăm sóc đóng vai trò rất quan trọng. Một người chăm sóc phản ứng tích cực và nhạy bén với nhu cầu của trẻ sẽ giúp con phát triển kỹ năng cảm xúc và hình thành nền tảng thấu cảm vững chắc. Ngược lại, thiếu tương tác hoặc sự đồng cảm từ người lớn có thể khiến trẻ khó điều chỉnh cảm xúc và khó thấu hiểu người khác khi trưởng thành.
Một phần khả năng thấu cảm của con người cũng đến từ gen di truyền, nhưng yếu tố này chỉ chiếm khoảng 10%. Dù vậy, việc trẻ sống trong một môi trường khuyến khích giao tiếp tích cực và tôn trọng lẫn nhau sẽ có tác động lớn đến mức độ thấu cảm của trẻ.
3. Trải nghiệm chung và khả năng tự suy ngẫm ảnh hưởng đến thấu cảm
Trong nhiều tình huống, chúng ta cảm thấy dễ dàng thấu cảm với những người có trải nghiệm tương tự mình. Nhưng điểm chung này chỉ là một yếu tố bổ trợ, vì mức độ thấu cảm còn phụ thuộc vào khả năng tự nhìn nhận và suy ngẫm của mỗi cá nhân. Tiến sĩ Adam Gerace phân tích rằng nếu ta có xu hướng suy ngẫm tích cực về những trải nghiệm khó khăn, ta dễ nhìn nhận hoàn cảnh của người khác với sự đồng cảm hơn.
Ngược lại, khi cảm xúc tiêu cực chiếm ưu thế, ta có thể dễ dàng chìm vào nỗi đau của bản thân và khó cảm thông với người khác. Khả năng tự nhận thức và hiểu cảm xúc của bản thân sẽ giúp ta mở rộng khả năng thấu cảm với người xung quanh.
4. Thấu cảm có thể rèn luyện như thế nào?
Dù là một kỹ năng bẩm sinh, thấu cảm có thể được rèn luyện và phát triển theo thời gian. Nhiều trường đại học và chương trình đào tạo chuyên nghiệp hiện nay đã tích hợp các khóa học về thấu cảm để giúp học viên cải thiện kỹ năng này. Việc trực tiếp trải nghiệm cảm xúc của người khác, hoặc tham gia các bài tập “đặt mình vào vị trí người khác,” có thể tăng khả năng thấu cảm một cách hiệu quả.
Ví dụ, sinh viên y khoa tại Trường Y California được yêu cầu đóng vai bệnh nhân để hiểu rõ hơn cảm giác của người bệnh. Qua trải nghiệm này, nhiều sinh viên đã chia sẻ rằng họ nhận thức sâu sắc hơn về nhu cầu cảm xúc của bệnh nhân, điều này thúc đẩy họ quan tâm đến cảm xúc của người khác hơn trong thực hành lâm sàng.
5. Các hoạt động giúp cải thiện khả năng thấu cảm
- Giao tiếp với những người có hoàn cảnh khác biệt: Cách tốt nhất để hiểu người khác là trò chuyện trực tiếp và lắng nghe một cách chân thành. Hãy cố gắng kết nối với những người có góc nhìn hoặc trải nghiệm khác biệt với bạn. Bạn cũng có thể theo dõi những cá nhân, nhóm xã hội khác nhau trên mạng xã hội để tiếp cận với những câu chuyện đa dạng.
- Tham gia hoạt động cộng đồng: Khi cùng làm việc hướng đến một mục tiêu chung, chúng ta có xu hướng đồng cảm và tôn trọng nhau hơn, đặc biệt là trong các hoàn cảnh có tính chất chia sẻ nỗi đau hoặc khó khăn. Các dự án cộng đồng hoặc các diễn đàn trao đổi là nơi lý tưởng để rèn luyện sự thấu cảm.
- Đọc sách và xem phim: Những câu chuyện từ sách và phim, đặc biệt là tiểu thuyết hoặc phim tài liệu, thường giúp chúng ta hiểu sâu hơn về những hoàn cảnh khác nhau. Các nghiên cứu chỉ ra rằng, khi “nhập vai” vào các nhân vật, não bộ giải phóng oxytocin – hormone kết nối, giúp chúng ta cảm nhận được sự gần gũi ngay cả với những nhân vật hư cấu.
6. Cần cân bằng để tránh trở thành gánh nặng
Dù thấu cảm là một kỹ năng quan trọng, đôi khi, sự thấu cảm quá mức có thể dẫn đến việc bỏ qua nhu cầu cá nhân. Thấu cảm không đòi hỏi chúng ta phải đánh mất bản thân, mà là hiểu cảm xúc của người khác dựa trên những trải nghiệm cá nhân.
Tuy nhiên, cũng cần lưu ý rằng việc quá phụ thuộc vào góc nhìn của bản thân khi cảm nhận người khác đôi khi có thể gây hiểu lầm hoặc áp đặt, tạo ra xung đột thay vì sự gắn kết. Do đó, phát triển thấu cảm đòi hỏi sự cân bằng giữa cảm nhận và đánh giá thực tế.
Kết luận
Thấu cảm là kỹ năng bẩm sinh nhưng cũng cần được rèn luyện và phát triển. Bằng cách lắng nghe, kết nối và trau dồi sự tự nhận thức, chúng ta có thể trở thành người thấu cảm hơn, không chỉ giúp xây dựng các mối quan hệ sâu sắc mà còn giúp duy trì môi trường sống lành mạnh và hòa thuận hơn.
Xem thêm: 5 cách để cải thiện trí tuệ cảm xúc
