Hiệu ứng Dunning-Kruger là một dạng thiên kiến nhận thức phổ biến, trong đó con người thường đánh giá quá cao năng lực của mình.
Những người có khả năng kém thường không nhận ra được sự thiếu sót trong kỹ năng của bản thân và thường tự tin một cách không đúng chỗ.
Điều này xuất phát từ sự kết hợp giữa khả năng tự nhận thức kém và năng lực hạn chế, khiến họ không thể đánh giá chính xác về mức độ hiểu biết và khả năng thực sự của mình. Vậy hiệu ứng này cụ thể hoạt động ra sao? Cùng EDUFA khám phá ngay!
Hiệu ứng Dunning-Kruger là gì?
Hiệu ứng này được đặt theo tên của hai nhà nghiên cứu, David Dunning và Justin Kruger, những người đầu tiên mô tả hiện tượng này. Họ đã tiến hành nhiều nghiên cứu để giải thích hiện tượng tâm lý trong đó những người có năng lực thấp lại tự đánh giá mình là có năng lực cao hơn. Điều này không chỉ phổ biến trong học tập mà còn ở các lĩnh vực khác như công việc và các kỹ năng hàng ngày.
Một ví dụ quen thuộc là khi một người trong gia đình hoặc bạn bè của chúng ta thường xuyên tuyên bố rằng họ biết nhiều về một chủ đề nào đó, trong khi thực tế lại không phải như vậy. Họ sẽ tiếp tục tranh luận và bảo vệ quan điểm của mình mà không nhận ra sự thiếu hiểu biết. Đây chính là minh chứng điển hình của hiệu ứng Dunning-Kruger.
Nguyên nhân dẫn đến hiệu ứng Dunning-Kruger
Các nhà nghiên cứu cho rằng hiệu ứng này bắt nguồn từ cái gọi là “gánh nặng kép”. Những người không đủ năng lực không chỉ thiếu kỹ năng để hoàn thành tốt công việc mà còn thiếu khả năng để nhận ra sự thiếu sót đó.
Do vậy, họ không thể tự đánh giá chính xác mức độ hiểu biết của mình. Điều này có thể lý giải tại sao một số sinh viên đạt điểm kém trong các kỳ thi lại cảm thấy họ xứng đáng được điểm cao hơn nhiều.
Những người không có đủ năng lực thường có xu hướng:
- Đánh giá quá cao kỹ năng của mình: Họ tin rằng mình giỏi hơn so với thực tế.
- Không nhận ra trình độ của người khác: Khó khăn trong việc đánh giá năng lực của người khác cũng là một dấu hiệu điển hình.
- Không nhận ra sai lầm của bản thân: Họ thường không nhận thức được những sai lầm và lỗ hổng trong kỹ năng của mình.
Các yếu tố góp phần tạo nên hiệu ứng này
Ngoài nguyên nhân chính từ “gánh nặng kép”, còn có những yếu tố khác góp phần vào hiệu ứng Dunning-Kruger:
- Thiếu siêu nhận thức: Khả năng tự nhận thức về hành vi và kỹ năng của bản thân. Những người mắc phải hiệu ứng này thường chỉ đánh giá mình từ góc nhìn chủ quan, nên họ thấy mình giỏi hơn thực tế.
- Sự tự tin thái quá: Một chút kiến thức có thể khiến người ta lầm tưởng rằng mình biết tất cả về một chủ đề. Đây là lý do vì sao người ta nói “một chút kiến thức là một điều nguy hiểm”.
- Thiên kiến xác nhận: Tâm lý chỉ chú ý đến những thông tin xác nhận những gì họ tin tưởng, dẫn đến việc không nhận ra các quan điểm trái chiều hay thông tin mâu thuẫn.
Ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày
Hiệu ứng Dunning-Kruger có thể ảnh hưởng sâu rộng đến hành vi và quyết định của con người.
Trong một nghiên cứu, phụ nữ mặc dù có điểm số tương đương với nam giới trong một bài kiểm tra khoa học, nhưng họ lại đánh giá thấp khả năng của mình và không tham gia vào các cuộc thi khoa học.
Điều này cho thấy rằng nhận thức sai lệch về năng lực bản thân có thể ảnh hưởng đến các quyết định quan trọng trong cuộc sống.
Hiệu ứng Dunning-Kruger và hội chứng kẻ mạo danh
Trong khi hiệu ứng Dunning-Kruger liên quan đến việc tự tin thái quá, thì hội chứng kẻ mạo danh lại là tình trạng ngược lại, khi những người có năng lực thật sự lại nghi ngờ khả năng của mình.
Những cá nhân này cảm thấy họ không xứng đáng với thành công hiện tại và sợ rằng người khác sẽ phát hiện ra họ là “kẻ lừa đảo”.
Cách vượt qua hiệu ứng
Để hạn chế tác động của hiệu ứng này, bạn có thể áp dụng các chiến lược sau:
- Không ngừng học hỏi và phát triển bản thân: Khi có thêm kiến thức, bạn sẽ nhận ra còn nhiều điều phải học hỏi. Từ đó có cái nhìn chính xác hơn về năng lực của mình.
- Chấp nhận phản hồi từ người khác: Lời nhận xét mang tính xây dựng từ bạn bè, đồng nghiệp sẽ giúp bạn nhận thức rõ hơn về điểm mạnh và điểm yếu của mình.
- Luôn tự đặt câu hỏi về kiến thức mình có: Thay vì cho rằng mình đã biết hết về một chủ đề, hãy luôn tìm kiếm thông tin mới và đặt câu hỏi về những gì mình tin tưởng.
Hiệu ứng Dunning-Kruger không phải là điều gì đó dễ tránh khỏi. Ai trong chúng ta cũng có thể bị ảnh hưởng ở một số lĩnh vực nhất định. Điều quan trọng là phải biết nhận ra và điều chỉnh bản thân để có cái nhìn khách quan hơn về năng lực và kiến thức của mình.
Xem thêm: Hiệu ứng cánh bướm và cách ứng dụng trong cuộc sống
